تألیفات رجالی قرن هشتمتالیفات رجالی قرن هشتم هجری، هفت مورد بیان شده است. فهرست مندرجات۱.۱ - بخش اول کتاب ۱.۲ - بخش دوم کتاب ۱.۳ - تنبیهات ۱.۴ - حواشی کتاب ۲ - ایضاح الاشتباه ۳ - رجال العلامة الحلی ۳.۱ - خاتمه کتاب ۳.۲ - حواشی کتاب ۳.۳ - تلخیص‌های کتاب ۳.۴ - ترتیب‌های کتاب ۴ - کشف المقال فی معرفة احوال الرجال ۵ - معرفة الرجال ۶ - مشیخة الشهید محمد بن مکی العاملی ۷ - جامع اشتات الرواة والروایات ۸ - عناوین مرتبط ۹ - پانویس ۱۰ - منبع ۱ - رجال ابن داوودابن داوود حلی، تقی الدین حسن بن علی (م ۶۴۷ - ۷۰۷ ق) مؤلف کتاب الرجال (رجال ابن داوود) می‌باشد. (تحقیق: سید محمد صادق آل بحر العلوم، قم: منشورات الشریف الرضی، ۳۱۶ ص/ تحقیق: جلال الدین حسینی ارموی، دانشگاه تهران، ۱۳۴۲ ش، ۹۸ + ۵۷۳ + ۴۸ ص.) منتشر شده به همراه رجال البرقی. ۱.۱ - بخش اول کتاباین کتاب، مشتمل بر مطالب زیر است: مقدمه در بیان ویژگی‌های کتاب، منابع و رمزهای آن و بیان طریق مؤلف به بعضی از مشایخ خود است. کتاب، در دو قسمت تنظیم شده است: قسمت اول، در بیان اسامی ممدوحان، شامل نام راویان موثق و مهمل، و قسمت دوم، شامل نام راویان مجروح و مجهول است. در پایان قسمت اول، چند فایده رجالی ذکر شده که شامل مطالب زیر است: اسامی افرادی که نجاشی درباره آنها تعبیر «ثقة» را ذکر کرده است؛ اصحاب اجماع؛ جماعتی که نجاشی آنها را در روایت‌هایشان ثقه می‌داند، اما مذهب آنها مضطرب و غیر صحیح است؛ اشخاصی که نجاشی در شرح حال آنها تعبیر «لیس بذلک» و یا «لا باس به» و یا «قریب الامر» را آورده است؛ اشخاصی که تعداد روایت‌های آنها مشخص است؛ اشخاصی که مشهور به کنیه‌اند. ۱.۲ - بخش دوم کتابدر پایان قسمت دوم، این فواید رجالی مطرح شده است: اسامی راویانی که دارای مذهب فاسدی هستند و یا تعبیرهای «ضعیف»، «مضطرب»، «یعرف حدیثه و ینکر»، «لیس بشی ء» و «مجهول» در مورد آنها ذکر شده است. نیز اسامی اشخاصی که ملعون در مذهب هستند و ثقاتی که از ضعفا نقل روایت کرده‌اند. همچنین واضعان حدیث، ملعونان و اشخاصی که مشمول دعای یکی از معصومان (علیهم‌السّلام) شده‌اند، آمده است. ۱.۳ - تنبیهاتدر قسمت «التنبیهات»، نه «تنبیه» ذکر شده است که در هشت تنبیه اول، خصوصیت‌های بعضی راویان، بررسی شده است و در تنبیه نهم، مشیخه شیخ طوسی و شیخ صدوق را از نظر اعتبار اسناد، منظم نموده است. محقق کتاب، زندگی نامه مؤلف و ویژگی‌های این کتاب را به طور مفصل، مورد بحث قرار داده است. محقق تهرانی در الذریعة ، این کتاب را با عنوان‌های رجال ابن داوود الحلی و با عنوان رجال الشیخ تقی الدین آورده و در جای دیگر اشاره می‌نماید که شیخ نظام الدین ساوجی در کتاب نظام الاقوال، کتابی به نام کشف المقال فی معرفة احوال الرجال را به تقی الدین حلی نسبت داده است و با ذکر ادله‌ای بیان می‌کند که بعید است این مؤلف، کتاب خود را با این عنوان تالیف کرده باشد. ایشان همچنین در مصفی المقال [۴]
آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، مصفی المقال فی مصنفی علم الرجال، ص۱۰۱.
، این کتاب را با عنوان رجال تلمیذ محقق الحلی معرفی نموده است.۱.۴ - حواشی کتاببر این کتاب حاشیه‌هایی تالیف شده که عبارت‌اند از: حاشیه زین الدین بن علی شامی عاملی (م ۹۶۶ق). حاشیه عبدالله بن حسین شوشتری (م ۱۰۲۱ ق). حاشیه شمس الدین محمد کشمیری (زنده در ۱۰۴۰ ق). حاشیه میرزا محمد بن سلیمان تنکابنی (م ۱۳۰۲ ق). حلی، حسن بن یوسف بن مطهر (۶۴۸ - ۷۲۶ ق). ۲ - ایضاح الاشتباهایضاح الاشتباه، از جمله آثار گران قدر و سودمند رجالی علامه حلی است. (تحقیق: محمد الحسون، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، ۱۴۱۱ ق، ۳۹۲ ص، اول.) این کتاب، مشتمل بر ضبط اسامی راویان و رجال حدیث است که بر اساس حروف الفبا تنظیم شده است.) محقق، شرح حال مختصری از هر شخص را در زیر نویس آورده است و در آخر کتاب، فهرست‌های متعددی جهت تسهیل دستیابی به اطلاعات کتاب، آورده است. در شرح این کتاب، مرحوم محمد بن محسن فیض کاشانی (م ق ۱۲)، کتاب نضد الایضاح را تالیف نموده است. مرحوم جعفر بن حسین موسوی خوانساری (م ۱۱۵۸ ق)، در ترتیب اسامی راویان، کتاب تتمیم الافصاح فی ترتیب ایضاح الاشتباه را تالیف نموده است. ۳ - رجال العلامة الحلیرجال العلامة الحلی، (تحقیق: سید محمد صادق آل بحر العلوم، قم: مکتبة الرضی، ۱۴۰۲ق، ۲۹۶ص.چاپ دوم: خلاصة الاقوال فی معرفة الرجال، تحقیق: جواد قیومی، قم: مؤسسة نشر الفقاهة، ۱۴۱۷ ق، ۵۰۷ ص، اول.) این کتاب، مشتمل بر دو قسمت و یک خاتمه است. قسمت اول، شامل راویانی است که روایت آنها قابل اعتماد است و در نزد مصنف، ترجیح در قبول روایت آنهاست. قسمت دوم، شامل راویانی است که روایت‌های آنها مترود و متروک شده‌اند و یا مصنف در قبول آنها توقف کرده است. هر یک از این دو قسمت، بر اساس حروف الفبا تنظیم شده‌اند. ۳.۱ - خاتمه کتابخاتمه کتاب، شامل ده فایده رجالی است که عبارت‌اند از: افرادی که مشهور به کنیه‌اند؛ تمییز مشترکات؛ مراد از «عدة» در کافی و کتاب‌های شیخ صدوق؛ مستثنیات ابن ولید از کتاب نوادر الحکمه؛ تاریخ میلاد حضرت مهدی (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف) و ذکر وکلای خاص آن حضرت؛ جماعتی از مذمومان که شیخ طوسی آنها را ذکر کرده است؛ افرادی که توقیع ائمه (علیهم‌السّلام) در مدح آنها وارد شده است؛ موارد صحیح و ضعیف در طرق شیخ طوسی و شیخ صدوق؛ توهم عده‌ای بر این که مراد از حماد بن عیسی در مواردی که ابراهیم بن هاشم از وی روایتی نقل می‌کند، همان حماد بن عثمان است؛ طرق متعدد مصنف به شیخ طوسی و شیخ صدوق و ابو عمر کشی و احمد بن عباس نجاشی. میرزا لطفعلی تبریزی شیرازی (م ۱۳۵۰ ق) در تکمیل این کتاب، مستدرک خلاصة الرجال را تالیف نموده است. منظومه خلاصة الخلاصةی محمد جواد خراسانی در نظم این کتاب است. ۱.۴ - حواشی کتاببر این کتاب حاشیه‌هایی نوشته شده است که عبارت‌اند از: حاشیه سید علی بن عبد الکریم حسینی نیلی نجفی (ق ۹). حاشیه زین الدین بن علی بن احمد شامی عاملی (شهید ثانی) (م ۹۶۶ ق). حاشیه عز الدین حسین بن عبد الصمد حارثی عاملی (م ۹۸۴ ق). حاشیه سید محمد بن علی بن حسینی عاملی (صاحب المدارک) (م ۱۰۰۹ ق). حاشیه حسن بن زید الدین عاملی ، صاحب المعالم (م ۱۰۱۱ ق). حاشیه نور الله شوشتری (۹۵۵ - ۱۰۱۹ ق). حاشیه سید ماجد بن هاشم بحرانی حفصی (م ۱۰۲۸ ق). حاشیه محمد بن حسن بن زین الدین عاملی شامی (محمد سبط) (م ۱۰۳۰ ق). حاشیه بهاء الدین محمد بن عز الدین حسین عاملی (م ۱۰۳۱ ق). حاشیه مساعد بن بدیع بن حسن حویزی (ق ۱۱). حاشیه سلیمان بن عبدالله ماحوزی (م ۱۱۲۱ ق). ۳.۳ - تلخیص‌های کتاب«تلخیص»های تالیف شده از این کتاب عبارت‌اند از: تلخیص زین الدین شامی عاملی (شهید ثانی) (م ۹۶۶ ق). تلخیص محمدرضا موسوی شیرازی (زنده در ۱۳۰۰ ق) با عنوان الوجیزة فی الرجال. تلخیص محمد جواد اصفهانی (م ۱۳۱۲ ق). تلخیص محمد جواد حسین آبادی (ق ۱۴). تلخیص محمد جواد خراسانی (معاصر). ۳.۴ - ترتیب‌های کتابهمچنین «ترتیب»هایی بر این کتاب تالیف شده که عبارت‌اند از: ترتیب علی بن حیدر علی منعل قمی (م ق ۱۰) با عنوان نهایة الآمال. ترتیب عزیزالله مجلسی (م ۱۰۷۴ ق). ترتیب فخرالدین طریحی (م ۱۰۸۵ ق). در ترجمه این کتاب، محمد باقر تبریزی (م ق ۱۲) ترجمه خلاصة الاقوال را تالیف نموده است. محقق تهرانی در الذریعة ، این کتاب را با عنوان رجال العلامة الحلی هم فهرست نموده است. ۴ - کشف المقال فی معرفة احوال الرجالکشف المقال فی معرفة احوال الرجال. این کتاب، مشتمل بر اقوالی در مورد راویان حدیث و مصنفان از متقدمان است. مؤلف، همچنین احوال متاخران و معاصران زمان خود را مورد بحث و بیان قرار داده است. شایان ذکر است که این کتاب، مشهور به الرجال الکبیر است. محقق تهرانی به وجود احتمالی نسخه‌ای از این کتاب، اشاره نموده است. علامه حلی در مقدمه خلاصة الاقوال خویش، به نام این کتاب اشاره نموده است. ۵ - معرفة الرجالحلی حسینی دیباجی، سید نقیب تاج الدین محمد بن قاسم بن معیه (م ۷۷۶ ق) مؤلف کتاب معرفة الرجال می‌باشد. شاگرد مؤلف به نام سید جمال الدین احمد بن علی بن مهنا در عمدة الطالب آورده است که این کتاب، در معرفی احوال رجال و در دو جلد ضخیم تالیف شده است. محقق تهرانی در الذریعة ، این کتاب را با عنوان رجال ابن معیة و نیز با عنوان رجال السید تاج الدین محمد بن القاسم بن معیة الحلی فهرست نموده است. ۶ - مشیخة الشهید محمد بن مکی العاملیشاگرد شهید اول (ق ۸) مؤلف کتاب مشیخة الشهید محمد بن مکی العاملی می‌باشد. این کتاب، مشتمل بر شرح حال مشایخ و طرق شهید اول، محمد بن مکی عاملی (م ۷۸۶ ق) از علما و مشایخ و راویان احادیث تا معصومان (علیهم‌السّلام) است. محقق تهرانی در الذریعة ، این کتاب را با عنوان رجال تلمیذ الشیخ الشهید محمد بن مکی و نیز با عنوان فائدة فهرست نموده است ایشان این مشیخه را در حاشیه المستجاد من الارشاد، مشاهده کرده و نشانی داده است. ۷ - جامع اشتات الرواة والروایاتنیلی، علی بن عبد الحمید (ق ۸) مؤلف کتاب جامع اشتات الرواة والروایات می‌باشد. ابوطالب اعرجی در کشف الحجب، از سید عبدالعلی طباطبایی نقل می‌نماید که ایشان، نسخه‌ای از این کتاب را که با خط مؤلف آن نوشته شده، مشاهده نموده است. محقق تهرانی می‌گوید ظاهر آن است که این کتاب، غیر از کتاب رجال النیلی سید بهاء الدین علی بن عبد الکریم نیلی است. ۸ - عناوین مرتبطتألیفات رجالی قرن اول و دوم؛ تألیفات رجالی قرن سوم؛ تألیفات رجالی قرن چهارم؛ تألیفات رجالی قرن پنجم؛ تألیفات رجالی قرن ششم؛ تألیفات رجالی قرن هفتم؛ تألیفات رجالی قرن نهم؛ تألیفات رجالی قرن دهم؛ تألیفات رجالی قرن یازدهم؛ تألیفات رجالی قرن دوازدهم؛ تألیفات رجالی قرن سیزدهم؛ تألیفات رجالی قرن چهاردهم. ۹ - پانویس۱۰ - منبعسایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «تألیفات رجالی قرن هشتم هجری»، تاریخ بازیابی ۹۵/۰۱/۳۰. |